آشنایی با هنر رشتی دوزی
اب دوزی به سبک ساکنین رشت ، رشتی دوزی خوانده میشود. به بیان ساده هنر رشتی دوزی؛ قلاب دوزی و تزیین پارچههای ضخیم و با ارزش با نخهای ابریشم است که یکی از قدیمیترین صنایع دستی شهر رشت, و استان گیلان به حساب میآید.
در گذشته این دوخت را بر روی پارچه ماهوت انجام میدادند. این دوخت به دلیل سنگین بودن پارچه، فشار زیاد قلاب کار سنگینی بوده و از این رو حرفهای مردانه به شمار میرفته است.
ابزار مورد نیاز برای قلاب دوزی شامل: پارچه ماهوت یا مخمل، نخهای ابریشمی، کارگاه قلاب دوزی و قلاب نوک تیز است.
در ابتدا باید طرح روی پارچه نقش بندد؛ و سپس هنرمند؛ شروع به دوخت طرح نقش بسته بر پارچه با قلاب , و نخهای رنگی ابریشمی میکند. طرحها یا برگرفته از خلاقیت و ذهن طراح هستند, یا از نقشهای قدیمی این هنر سرچشمه میگیرند،
از میان نقشها میتوان به: بازوبندی، بند رومی، بته جقهایی، ترمهایی، گل بادامی، بته جقهایی شاخ گوزنی، بته جقه قهر و آشتی، گل و بوته اشاره کرد.در حال حاضر هنر رشتی دوزی برای تزیین: سجاده، پرده، زیر لیوانی، رومیزی، نقش زدن روی کفش زنانه، کوسن و … به کار گرفته میشود.
بیشتر بدانید نقوشی که در رشتی دوزی به کار میروند دو نوع هستند
1_گلدوزی که از قدیم بوده و به صورت الگویی ثابت مورد استفاده قرار میگیرد.
2_نقوش ابتکاری (ابداعی) به طوری که با نقوش قدیم مطابقت داشته باشد. مثل نقشه، چادری ستونی، هشتی تاجی شب بی حاشیه دارد (در حدود 30 سال پیش، از این طرح استفاده میکردند , و حاشیهی اطراف آن کار ابتکاری است بدون نقشه روی پارچه قلابدوزی میکنند .
ابزار کار برای رشتی دوزی
جریده یا کارگاه (چوب مخصوص کار قلاب دوزی)شامل دو قطعه چوب تقریبی طول 100 سانتی متر , و به عرض 10 سانتی متر با ضخامت ۵ سانتی متر که در یک طرف به میخ و به یکدیگر متصل در سوی دیگر , به وسیلهی مانعی که در فاصلهی 40 سانتی متر از انتهای وسیله گذاشته شد,از یکدیگر جدا و حالتی گیره مانند دارد تشکیل یافته است .
_قلاب نوک تیز و بدون انحنا با یک بریدگی مورب در فاصله 5میلی متری نوک قلاب.
_چهار پایهی مخصوص معروف به کتل که مخصوص نشیمن قلاب دوز است و از چوب نراد ساخته شده است.
_نقشه یا طرح مورد نظر: برای قلابدوزی نیاز به طرح میباشد و این طرحها اکثرا نقشه هایی هستند , که از گذشته به جای مانده و طی سالیان متمادی از آن استفاده شده است.
نقوش مورد استفاده در رشتی دوزی عبارتند از بازوبندی ، بند رومی ، بته جفه ترمه ای ، گل بادامی ، بته جقه ای شاخ گوزنی ، بته جقه قهر و آشتی ، گل و بوته ، گل و مرغ و…
شیوه کار قلابدوزان در تهیه یک اثر رشتی دوزی
قلاب دوزان طرحی را که قصد دارند روی پارچه ماهوت قلاب دوزی کنند، ابتدا روی کاغذی که ابعاد آن کمی بزرگتر, از اندازه پارچه مورد نظرشان است ترسیم کرده و سپس با یک سنجاق تمامی خطوط طرح را , روی کاغذ با فواصل نزدیک به هم سوراخ میکنند آنگاه مقداری گچ روی کاغذ ریخته، کاملا آن را روی صفحه کاغذ پخش میکنند تا از داخل سوراخهای کاغذ گذشته , و بر روی ماهوت بنشیند و بعد از برداشتن کاغذ از روی ماهوت، طرح بر روی ماهوت قلم گیری شده, و صنعتگر با کمک قلابی که ساختمان آن تشریح شد، شروع به دوخت میکند.
رشتی دوزی در حال حاضر برای تزئین سجاده، جا قرآنی، لبه پرده، زیرلیوانی، رویه میز، رویه کوسن، رویه دمپایی زنانه، کفش زنانه، بقچه سوزنی و… مورد استفاده قرار میگیرد.
شیوه کار قلاب دوزان به این صورت است که روی یک چهار پایه کوتاه نشسته و یک قسمت از پارچه را, در لای دهانه جریده قرار داده و به کمک زانوانشان آن را به هم میفشارند تا پارچه خارج نشود.
آنگاه یک سر نخ را گره زده و در حالی که قلاب را از روی پارچه به داخل آن فرو برده اند، گره را در شیار قلاب استوار ساخته و آن را از پارچه بیرون میکشند و در شرایطی که نخ خارج شده, از پارچه حالت یک نیم دایره را به خود گرفته،در فاصله ای معین، دوباره قلاب را به داخل پارچه فرو برده و قلاب را از پارچه خارج میکنند.به این ترتیب، نیم دایره قبلی سفت شده و بر روی کار مینشیند، در حالی که نیم دایره جدیدی که به وجود آمده , به صنعتگر امکان میدهد تا دوباره قلاب را به داخل پارچه فرو برده و با تکرار این حالت است, که نقشی زنجیره ای روی پارچه به وجود میآید